KUVVET TESTLERİ
Barbaros Çelenk
1. GİRİŞ
Kuvvet, insanın temel özelliği olup bunun yardımı ile bir kütleyi hareket ettirir. Bu nedenle kuvvet sporda verimi belirleyen motorik özelliklerden birisidir. Genel olarak bir dirence karşı koyabilme yeteneği ya da bir direnç karşısında belirli bir ölçüde dayanabilme kabiliyeti olarak tanımlanabilir. “Sporda kuvvet, bir kaldıraç sistemi gibi düşünülen kemik, eklem ve kas yapısıyla oluşturulur. Bu kuvvet kas kütlesi ile bu kas kitlesinin ortaya koyduğu hızın bir bileşkesidir”. Maksimal kuvvet ise, maksimum bir istemli kasılma sırasında nöromüsküler sistem tarafından ortaya konan en yüksek kuvvet düzeyidir. Yani sporcunun bir denemede kaldırabileceği yük olarak gösterilebilir.
Kuramsal bir bakışla kuvvet, hem mekaniksel bir özellik hem de bir insan yeteneği olarak değerlendirilir. İlk durumda mekanikteki çalışmaların bir amacı olarak, ikinci durumda antrenmandaki fizyolojik ve yöntemsel incelemelerin bir alanı olarak ele alınmaktadır. Sporcunun kuvveti kullanmadaki yeteneğinin, eklemin açısına bağlı olduğu unutulmamalıdır. Bu alanda yapılan araştırmalar birbiriyle çelişkili sonuçlar ortaya çıkarmıştır. Bazı bulgular en yüksek kuvvetin, eklem tam düzdeyken ya da düze çok yakınken başarıldığını belirtirken; bazıları da daha yüksek kas verimine eklem 90-100 derece arasında büküldüğünde ulaşıldığını belirtmiştir. Bir kısım araştırmacılara göre, bir kasın en yüksek kuvveti uygulayabilmesi için maksimum uzunluğa getirilmesi gereklidir. Ancak; eklem 90 derece büküldüğü zaman kas, hareketin doğrusal çizgisi üzerinde kasılır ve bu nedenle daha yüksek bir mekaniksel verimle çalışır. Bulgular çelişkili olsa da bir sporcunun geniş açılı bir eklemle, dar açılı ekleme göre daha fazla kuvvet üretebileceğini söylemek güvenilir gözükmektedir (Bompa 2001).
Kuvvet değişik şekillerde uygulanabilir. Bunlar: Dinamik (izotonik), statik (izometrik) ve izokinetik, ayrıca konsantrik ve egzantirik kuvvettir. Kuvvet bu sınıflamalar yanında mutlak (absolut) ve nisbi (relatif) olarak da sınıflandırılır. Mutlak kuvvet, VA’na (vücut ağırlığı) bakılmaksızın bir sporcunun bir hareketi uygularken geliştirdiği kuvvet; relatif ise sporcunun kendi vücut ağırlığına karşı geliştirebildiği en büyük kuvvet olarak tanımlanmaktadır. Fiziksel kondisyon testleri için relatif kuvvet tercih edilirken, birçok spor dalında ve halter yarışmalarında mutlak kuvvet önemli yer tutmaktadır. Antrenman durumlarına göre birbirinin aynı, vücut kitleleri farklı büyüklükte olan ayrı ayrı sporcuların geliştirebilecekleri kuvvet de değişiktir. Yani 80 kg. ağırlığındaki biri ile 60 kg. ağırlığındaki bir kişinin aynı süre ve yöntemde geliştirebilecekleri kuvvet farklıdır. Relatif kuvvet kas kitlesindeki fazlalığa bağlı olarak vücut ağırlığından etkilenmektedir.
Kuvvet, test edilen kas grubuna göre özellik gösterir. Başka bir deyişle, pençe kuvveti yüksek olan kişinin bacak kuvvetinin de yüksek olması beklenmez. Kuvvet ölçümü yıllardır kondisyon testlerinin bir bölümünü oluşturmaktadır.
Bu çalışmanın amacı, kuvvet ölçümü amacıyla geliştirilen testleri ve yöntemleri incelemektir.
2. KUVVETİN ÖLÇÜLMESİ
Kuvveti ölçmek amacıyla çeşitli alan ve laboratuar testleri kullanılmaktadır. Kassal kuvvet, kas ve kas grupları tarafından oluşturulan maksimum güç ya da gerilme genel olarak aşağıdaki araç ve yöntemlerle ölçülmektedir:
Ölçüm Araçları
Dinamometre, Tansiyometre, Manometre, Süper Mini-Gym, Cybex ve BTE primus.
Kablolu Tansiometre
Bu araç, kas boyunda bir değişiklik olmaksızın (izometrik) oluşan kas kasılmaları sırasında kasın çekiş kuvvetini ölçer. Kablolu tansiyometre ile ölçümde, kablodaki gerilim arttığında kablo ibreye bağlı olan çıkıntıyı aşağı doğru çekerek ibreyi harekete geçirir ve kuvvet değeri ortaya çıkar. Kablolu tansiyometre ile ilgili testler; parmaklar, bilek, kol, dirsek, omuz, sırt, boyun, kalça, diz ve ayak bileği ile ilgili kas hareketlerinin statik ölçümleri amacıyla geliştirilmiştir.
Dinamometre
Genellikle pençe, sırt ve bacak kuvveti ölçümlerinde kullanılır. Bu araç basınç prensibine göre çalışır ve dinamometreye bir güç uygulandığında çelik tel gerilerek ibreyi hareket ettirir.
Bir maksimum tekrar
Bu metot kas kuvvetinin dinamik olarak ölçümünde kullanılır. Bir defada kaldırılan maksimum ağırlık performansıdır. Bu test herhangi bir kas grubu ya da kas grupları (ön el fleksörleri, ayak ekstensörleri ya da omuzlar gibi) için deneğin maksimum kaldırma kapasitesine yakın, ancak altında, uygun bir başlangıç ağırlığının seçilmesiyle yapılır. İlk tekrar tamamlandıktan sonra, maksimum kaldırma kuvvetine erişene kadar ağırlık eklenir. Ölçme sırasında ağırlık arttırılması genellikle 5, 2 ve 1 kg. şeklindedir. Bu metot da genellikle dambıl ya da halter, bazen de ticari egzersiz araçları kullanılır.
Bilgisayar yardımlı elektromekaniksel ve izokinetik metodlar
Bu metotlarla vücudun çeşitli bölümlerinin değişik hareket pozisyonlarında ivme ve hızın hassas bir şekilde ölçülmesi mümkündür. İzokinetik dinamometre, kendisine herhangi bir kuvvet uygulandığında hız kontrol mekanizması sayesinde önceden ayarlanmış hıza ulaşabilen elektromekanik bir araçtır.
3. TEST UYGULAMALARI
Maksimal kuvvet ölçümü
Bu ölçüm metodu, benç-press ve squat hareketlerinin değerlendirilmesinde kullanılır. Sporcuların bu hareketler için bir defada kaldırabilecekleri maksimal ağırlık tespit edilir. Test kol ekstensör ve bacak ekstensör kaslarının temel kuvvetini ölçer. Ölçüm öncesi sporculara ısınmaları için zaman verilir ve hafif ağırlıklarla kaldırma tekniği anlatılır.
Sağ ve sol pençe kuvveti ölçümü
Ölçüm tansiyometre ve ya el dinamometresi (hand grip) ile gerçekleştirilir. Deneğe belirli bir süre ısınma süresi verildikten sonra, denek ayakta iken ölçüm yapılan kol bükülmeden ve vücuda temas ettirilmeden, kol vücuda 10-15 derece uzakta ölçüm yapılır. Ölçüm sağ ve sol el için yapılır ve 3’er defa tekrar edilerek kg cinsinden en iyi değer ölçüm sonucu olarak kaydedilir.
Sırt kuvveti ölçümü
Ölçüm sırt ve bacak (back and lift) dinamometresi ile gerçekleştirilir. Deneğe belirli bir süre ısınma süresi verildikten sonra, denek ayakta dizleri gergin durumda dinamometre sehpasının üzerine ayaklarını yerleştirerek kolları gergin, sırtı düz ve gövdesi hafifçe öne eğik iken elleriyle kavradığı dinamometre barını dikey olarak maksimum oranda yukarı çeker ve ölçümü gerçekleşir. 3’er defa tekrar edilerek kg cinsinden en iyi değer ölçüm sonucu olarak kaydedilir.
Bacak kuvveti ölçümü
Ölçüm sırt ve bacak (back and lift) dinamometresi ile gerçekleştirilir. Deneğe belirli bir süre ısınma süresi verildikten sonra, denek ayakta dizleri bükülü durumda dinamometre sehpasının üzerine ayaklarını yerleştirerek kolları gergin, sırtı düz ve gövdesi hafifçe öne eğik iken elleriyle kavradığı dinamometre barını dikey olarak maksimum oranda bacaklarını kullanarak yukarı çeker ve ölçümü gerçekleşir. 3’er defa tekrar edilerek kg cinsinden en iyi değer ölçüm sonucu olarak kaydedilir.
Farklı diz açılarında maksimum izometrik kuvvetinin değerlendirilmesi
Amaç
Sporcularda 60, 90 ve 120 derece diz açılarında maksimal izometrik kuvvet değişimlerini incelemektir.
Araç-Gereç
Özel hazırlanmış oturak, diz açılarını ölçmek için ganyometre, bacak press kuvvet ölçer ve alphacel marka elektronik dinamometre.
Kuvvet ölçümü
Deneklerin tüm ölçümleri fizyoloji laboratuarında aynı şartlarda yapıldı ve deneklere ölçümlerden önce gerekli bilgiler verildi. Deneklerin kuvvet kapasiteleri için yalnızca bacak kuvvetleri ölçüldü ve ölçüm, bacak pres kuvvet ölçere bağlanan alphacel marka elektronik dinamometre ile 60, 90 ve 120 derece diz açılarında ve izometrik olarak yapıldı. Ölçüm sırasında deneklere, her üç ölçümde de, 30 sn. hazırlanma süresi verildi ve 3 sn. yüklenme sınırında (ölçüm süresi) iki ölçüm yaptırıldı ve en yüksek değerler dikkate alındı. Test sırasında deneklerin vücutlarının dik, kollarının göğüste olmasına ve kalçalarının havaya kalkmamasına dikkat edildi. Sıralama etkisi ortadan kaldırıldı. Ölçüm yapılan dinamometreler elektronik olduğu için ölçüm birimi libredir (1 libre: 0.454 kg.). Dolayısıyla değerlendirmede ölçülen bu değerler, önce kg.a çevrilerek mutlak değerleri ve sonra mutlak değerler VA’na bölünerek rölatif kuvvetleri alındı ve kayıt edildi.
